Trong giai đoạn 1954 – 1975, khi đất nước tạm thời bị chia cắt, tình hình xã hội ở đô thị miền Nam luôn có những biến động, không chỉ trong lĩnh vực chính trị xã hội mà ngay cả trên lĩnh vực văn hóa, văn nghệ. Điều nầy ảnh hưởng rất lớn đến sự vận động và phát triển của lý luận - phê bình mà thể hiện rõ nhất là cái nhìn đa diện, đa chiều trong việc thẩm định các hiện tượng văn học trong đó có trào lưu Tự lực văn đoàn qua các bài lý luận - phê bình xuất hiện trong đời sống văn học ở miền Nam trước 1975. Những bài viết ấy có khi thể hiện sự đánh giá chung về Tự lực văn đoàn, có khi chỉ là sự đánh giá về một tác giả, tác phẩm trong trào lưu văn học này. Đây cũng là hai nội dung cơ bản mà chúng tôi đề cập trong bài viết.